4. Voorstellen per domein

Er zijn een aantal forse opgaven in de fysieke leefomgeving, terwijl de ruimte schaars is. Niet alles kan overal en niet alles kan tegelijkertijd. Daarom wordt gewerkt aan een aantal prioritaire thema’s.

Waalwijk is een middelgrote gemeente, met een bovenlokaal voorzieningenaanbod. Deze voorzieningen zijn belangrijk voor de leefbaarheid in Waalwijk, Sprang-Capelle en Waspik, daarom willen we deze zoveel mogelijk behouden. Hiervoor is het belangrijk om een schaalsprong te maken. We willen groeien in het aantal inwoners, we moeten (betaalbare) woningen bouwen en we creëren een nieuw stedelijk interactiemilieu. We bouwen zoveel mogelijk rondom bestaande voorzieningen, zodat het draagvlak voor deze voorzieningen groeit. Dat doen we niet alleen, maar met partners, zoals corporaties en marktpartijen.

Landelijke en regionale ontwikkelingen 

We werken op verschillende schaalniveaus aan de fysieke leefomgeving. In 2024 heeft het Rijk het voorontwerp voor de Nota Ruimte ter inzage gelegd. Binnen de provincie Noord-Brabant werken we samen aan de inrichting van de fysieke leefomgeving langs drie perspectieven:

1. Natuur en landbouw
2. Ordenende netwerken voor energie en (circulaire) economie
3. Leefbare steden en regio’s

De Provincie stuurt via de Aanpak Landelijk Gebied (ALG) op toekomstbestendige natuur en landbouw. Waalwijk doet actief mee binnen de groenblauwe gebiedsgerichte aanpak (GGA's ) Westelijke Langstraat en Loonse en Drunense Duinen en Leemkuilen om deze kwetsbare natuurgebieden te beschermen en te versterken. Op het gebied van energie en klimaat werken we onder meer samen via de regionale energie- en klimaatstrategie (REKS). Voor het creëren van leefbare steden en regio's werken we via NOVEX Stedelijk Brabant samen. Het rijk stelt de komende jaren 7,5 miljard euro ter beschikking voor (betaalbare) woningbouw en mobiliteit (WoMo-middelen). We leveren hiervoor in 2025 onze inbreng aan die verwerkt wordt in een Brabant Voorstel. We bereiden ons voor om in 2025 en 2026 met het Rijk afspraken te maken bij het BO Leefomgeving en het BO MIRT om deze middelen voor woningbouw en mobiliteit ook naar deze regio en Waalwijk te halen.

Zoals hiervoor genoemd, werken we deze opgaven regionaal uit in de Stedelijke Regio Breda-Tilburg (SRBT).  Om te sturen op de opgave, is de ontwikkelstrategie SRBT opgesteld.  Doel van deze strategie is te zorgen dat we leven, wonen en werken in een groene, gezonde en inclusieve stedelijke regio en het vergroten van die brede welvaart in een goede verdeling over stad en land. Alleen door de kwaliteit van water, landschap en natuur te benutten en te versterken én de economie toekomstbestendig te maken én het vestigingsklimaat voor wonen en werken te verbeteren én de ruimtelijke kwaliteit te verhogen én samen gericht te investeren in de - voor de regio extra grote - mobiliteitstransitie lukt het om meer brede welvaart goed over het mozaïek van stad én land te verdelen. Deze wordt in 2025 binnen de SRBT uitgewerkt tot een concrete uitvoeringsagenda, met projecten voor de komende jaren.

Om de Waalwijkse belangen goed in te brengen en te borgen, is voortdurende aandacht nodig om voldoende te kunnen participeren in de regionale netwerken; daar zijn we alert op. Duurzame verstedelijking moet bijdragen aan het waarborgen en vergroten van de brede welvaart en de leefbaarheid in de stad en dorpen. Hier blijven we de komende jaren ook in investeren. De brede welvaart-score verandert daarmee echter niet van de ene dag op de andere; dat is een meerjarig proces waar we hard aan werken. Uiteindelijk moeten de afspraken vertaald worden in het lokale (omgevings)beleid. De Omgevingsvisie en de strategische visie zijn hiervoor de belangrijkste kaders. Deze opgaven vragen voor 2026 en verder om een aantal investeringen. Het gaat niet alleen om nieuwe plannen. Ook ons bestaande reguliere infrastructuur en onze vastgoedportefeuille moeten we onderhouden. We zien dat de kosten in de fysieke leefomgeving stevig toenemen. De kosten voor bouw- en infraprojecten zijn de afgelopen vijf jaar jaren met ruim 25%[1] tot 30%[2] fors gestegen en tegelijkertijd worden kwalitatieve wensen en eisen ook steeds hoger. Dit legt druk op het financiële beeld.

De binnenstad speelt een belangrijke sociale en economische rol; het is de plek waar mensen samenkomen en elkaar ontmoeten. We moeten daarom de binnenstad als basis voor deze groei en als belangrijke voorziening blijvend versterken. De herontwikkeling van De Els en omgeving is daarvoor essentieel. Daarvoor stellen we in 2026 voor om ca. € 9 miljoen te investeren in een parkeergarage. Deze investering komt ten laste van de parkeerexploitatie. We verwachten de komende jaren een licht overschot op de eerder geprognotiseerde opbrengst. Deze winst storten we in een bestemmingsreserve, om verwachte tekorten tijdens de verbouwing van De Els deels op te vangen.  Vanuit het co-financieringsprincipe werken we sinds 2022 samen met de Bedrijven Investeringszone Waalwijk Centrum (BIZ) aan de toekomst van de binnenstad. De gemeentelijke beleidslijnen, zoals opgenomen in de Centrumvisie 2017 en geactualiseerd in 2024, zijn hierbij leidend. Deze samenwerking zetten we in 2026 voort.

In 2029 nemen we een taakstelling op vanwege verwachte hogere parkeerinkomsten. 

Er is grote behoefte aan (betaalbare) woningen. We zetten daarom in op woningbouw in alle kernen. In eerste instantie kiezen we voor inbreiding. Dat levert het meeste draagvlak voor bestaande voorzieningen op. De grootste verdichtingsopgave ligt in en om de binnenstad van Waalwijk. Daar verwachten we in 2026 vervolgstappen te zetten bij De Els, de Eerste Zeine (het Slachthuisterrein) en de Gedempte Haven. Maar ook de rest van de gemeente ontwikkelt mee. Zo ontwikkelen we onder meer projecten LOEFF en Florissant (ETZ-terrein) in Waalwijk, Oranjehoek en de Veerstraat in Waspik en Molenhoek in Sprang-Capelle. Daarbij is het wel belangrijk om te benadrukken dat de gemeente niet zelf ontwikkelt, maar voor de realisatie altijd afhankelijk is van corporaties en ontwikkelaars. Komende jaren willen we ook een stap zetten met het aanleggen van nieuwe woonwagenstandplaatsen. 

In 2025 is een grote stap gezet door het principeakkoord van de Provincie Noord-Brabant over de afronding van Landgoed Driessen. Dit vraagt wel grote investeringen in onder meer een goede verkeersontsluiting en een OV-hub, die financieel nog niet zijn voorzien. We lobbyen bij regio, provincie en Rijk voor (co)financiering van deze investeringen om deze grote ontwikkeling mogelijk te maken. 

We willen een goed en gevarieerd woningaanbod. Daarom stellen we als gemeente ook eisen ten aanzien van betaalbaarheid. We constateren echter dat het op verschillende projecten moeilijk is om sociale en betaalbare woningen te realiseren. Als gemeente hebben we niet altijd de expertise om financiële ruimte binnen de private businesscase te zoeken. Komende jaren willen we hiervoor kennis inhuren. Deze brengen we ten laste van de grondexploitatie en belasten we door aan ontwikkelaars. 

We hebben ook een grote opgave als het gaat om het zorgen voor voldoende passende woningen voor onder andere senioren en starters. Hier werken we niet alleen aan door woningbouwontwikkeling maar ook door woonbeleid. Het college stelt daarom voor om twee regelingen door te zetten en uit te breiden: de doorstroomregeling en het budget voor SVn-leningen.

obiliteit verandert. We geven meer ruimte aan fietsers en wandelaars, zeker binnen in de dorpen en stad. We blijven ook werken aan de realisatie van een hoogwaardig openbaar vervoersysteem en het creëren aan stevige stedelijke knooppunten rond OV-locaties. Dit is nodig om de bereikbaarheid van de gemeente te versterken, maar op de lange termijn noodzakelijk om nog te kunnen blijven groeien en relevant te blijven. De gemeente Waalwijk ontwikkelt zich en heeft stevige ambities op het gebied van duurzaamheid, wonen en economie. Om deze verstedelijkingsopgave te realiseren en onze omgeving leefbaar te houden, is een mobiliteitstransitie vereist. Om de groei in goede banen te leiden en de mobiliteitstransitie mogelijk te maken wordt er ingezet op versterking van zowel het fietsnetwerk als het openbaar vervoernetwerk. We nemen middelen op voor een nieuwe halte op Haven 8 en het optimaliseren van een aantal bestaande haltes. Dit wordt deels gedekt door co-financiering.

In Waalwijk zijn de oost-west fietsverbindingen, zoals de Halve Zolenlijn, relatief sterk. Het fietsnetwerk dient versterkt te worden op de noord-zuid gerichte fietsroutes. Deze routes zorgen voor een verbinding tussen de woonwijken, het centrum van Waalwijk en het bedrijventerrein Haven.  In 2026 zetten we in op een fietsplan dat duidelijk moet maken, wat er nodig is om de noord-zuid gerichte fietsroutes te versterken. 

Een kwalitatief goede OV-verbinding is noodzakelijk om een mobiliteitstransitieproces te bewerkstelligen. Samen met stakeholders zetten we de komende jaren in op het opwaarderen van de verbinding Tilburg – Waalwijk – Den Bosch (zie Raadsinformatiebrief 002-25 Ontwikkelingen openbaar vervoer). Goede overstapvoorzieningen in de vorm van een aantal mobiliteitshubs zijn daarbij essentieel. Om deze hubs te kunnen ontwikkelen, zijn middelen noodzakelijk. We gaan voor nu uit van een voorbereidingskrediet van € 400.000. Het huidige exploitatiebudget voor 2026 zijnde € 175.000 komt hiermee te vervallen en levert een voordeel op in 2026. Gezien de onzekerheid en diverse afhankelijkheden (grondverwerving, bestemmingsplan, cofinanciering) in de planning, zijn de toekomstige kapitaallasten p.m. opgenomen. Tegelijkertijd is de ambitie om het regionale bedrijventerrein Haven van openbaar vervoer te voorzien. De nieuwe OV-concessie in Brabant-Oost die vanaf eind 2026 van start gaat, is daarbij een cruciaal vertrekpunt.

Na jaren van onzekerheid is duidelijk dat we door mogen met de aanleg van het GOL. Daarmee investeren we in de bereikbaarheid van onze gemeente, gaan we sluipverkeer in onze wijken tegen, investeren we in een snelfietsroute, ecologische verbindingszones en de ontsluiting van (nieuwe) bedrijven. De eerste afspraken over de aanleg dateren uit 2012 / 2013. De afgelopen jaren zijn de kosten als gevolg van de vertraging opgelopen. We rekenen daarom € 364.000 extra aan kapitaalslasten voor het GOL. 

We zien ook dat de lasten voor onderhoud van de bestaande openbare ruimte toegenomen zijn (zie Raadsinformatiebrief 092-24 Budgettekort OOR-West ). Tot het einde van de aanbestede termijn rekenen we daarom hogere lasten. In de tussentijd onderzoeken we op welke manier we de kosten in een nieuwe aanbesteding kunnen drukken, bijvoorbeeld door verlaging van het onderhoudsniveau. Er is een opgave om onze wegen veiliger te maken. Daarom blijven we hier aan werken, onder meer door mee te investeren in mensgerichte verkeersveiligheid, waarbij aandacht is voor hoe mensen verkeerssituaties waarnemen, begrijpen en er op reageren. Goede verlichting helpt daarbij. Hiervoor rekenen we de komende jaren extra middelen. De provincie betaalt grotendeels mee bij de mensgerichte verkeersveiligheid.

Wonen en werken moeten beter met elkaar verbonden worden. De barrière die de A59 vormt wordt fysiek en mentaal verzacht. Waalwijk ontwikkelt het bedrijventerrein Haven Acht – Oost afronding. Deze ontwikkeling van het werken moet meer bijdragen aan de bestaande stad en haar inwoners. Bij uitgifte kijken we daarom naar het aspect van ‘brede welvaart’. Hiervoor stellen we nieuwe uitgifte en selectiecriteria op. In 2026 willen we ook daadwerkelijk overgaan tot uitgifte van de kavels. We onderzoeken in 2025 of we deze uitgifte doen via erfpacht of verkoop. 

Voor de toekomst van onze gemeente en economie is het vasthouden en binden van kennis en talent van groot belang. De afgelopen jaren hebben we vanuit de gemeente via ‘Kennis en Talent’ hier een bijdrage aan geleverd. Dit varieert van onder meer ‘Wolluk you future’ (vm. ‘Stop the Braindrain’) en de samenwerking met onderwijsinstellingen en bedrijven om mbo-opleidingen en leerlijnen naar Waalwijk te halen. Deze inzet continueren we structureel. 

Havens spelen een belangrijke rol in het economische ecosysteem. Ze zijn ook belangrijk in de transitie naar een duurzame economie, omdat vervoer over water schoner is en minder overlast veroorzaakt dan via de weg. Daarom werkt Waalwijk al lange tijd aan een buitendijkse Klasse V-haven, die we met behulp van middelen van het Rijk (Regio Deal Midden-Brabant) elektrisch willen maken. Dat levert een grote bijdrage aan brede welvaart. We werken ook aan de verbreding van de Kerkvaartse Haven in Waspik. Onze havens moeten we wel goed onderhouden. Dit vraagt de komende jaren meer middelen dan we ingerekend hadden. We werken hiervoor een onderhoudsplan uit. 

We willen bijdragen aan een gezond en gelukkig leven voor onze inwoners. Tegelijkertijd willen we een aantrekkelijke gemeente zijn om in te wonen, werken, leren, ondernemen en recreëren. Beide ambities worden onder andere beïnvloed door hoe onze inwoners invulling geven aan hun vrije tijd en welke voorzieningen we daarvoor in onze gemeente hebben. Vrije tijd behelst zowel het sociale (vrijetijdsbesteding), het economische (vrijetijdseconomie) en het fysieke domein (o.a. ontmoeten, erfgoed). Daarom stellen we een integraal beleidskader ‘levendig Waalwijk’ op, op basis waarvan keuzes gemaakt kunnen worden. Ondertussen investeren we wel in routestructuren. Gemeenten werken samen via Brabant Partners RouteBureau (voorheen VisitBrabant) voor onderhoud en de instandhouding van routeknooppunten.  Voor de regio Hart van Brabant is er budget te kort, waardoor het netwerk niet meer in standgehouden kan worden. Daarom wordt de bijdrage van de onderhoudskosten verhoogd. 

Binnen verstedelijking is duurzaamheid in de breedte een voorwaarde. We zetten bij herontwikkeling en herinrichting in op klimaatadaptieve maatregelen en het verhogen van de biodiversiteit, door onder meer water beter vast te houden en bij herinrichtingen meer en soms andere soorten groen terug te brengen dan er nu aanwezig is. Ook stellen een soortenmanagementplan op, waarbij we kijken naar maatregelen om natuurvriendelijk te isoleren. We nemen deel aan het project ‘bakenbomen’. Alle gemeenten langs de Maas, provincie en Rijkswaterstaat werken mee aan het terugbrengen van de bakenbomen. Met deze eenmalige bijdrage kopen we aanleg en onderhoud voor de komende 100 jaar af.

De actuele bedragen in de meerjarenbegroting zijn ontoereikend om het te verwachten onderhoud aan de riolering de komende jaren uit te voeren. Het budgettekort is ontstaan omdat het aantal storingen toegenomen is door de leeftijd van de gemalen (drukriolering/ kleine gemalen) en door de hogere grondwaterstanden die zijn ontstaan door de vele en heftigere regenbuien (klimaatverandering). Dit verwerken we als mutatie binnen de voorziening. 

Bedrijventerrein zijn, samen met binnensteden, de grootste hitte-eilanden. We hebben met de Provincie via de Green Deal afspraken gemaakt om ons bedrijventerreinen te verduurzamen. In 2026 zetten we een volgende stap via ‘Werklandschappen van de toekomst’, waarbij bedrijventerrein Haven een van de twaalf bedrijventerreinen in Nederland als Ambassadeursterrein gaat functioneren. Hiervoor maken we middelen vrij binnen de reserve duurzaamheid.  

De verdere ontwikkeling van Natura 2000-gebied Westelijke Langstraat is een belangrijk project voor de beleving van de natuur en cultuurhistorie. Samen met partners realiseren we een ecologische verbindingszone naar het Eendenest om de natuurwaarde verder te vergroten. We richten ons op het versterken van de natuurverbindingen en de biodiversiteit. We reserveren ook structureel extra middelen voor het onderhoud van de recreatieve voorzieningen, zoals wandelpaden en routestructuren.

Investeren in natuurontwikkeling vergroot ook de mogelijkheden om buiten te beleven. Dit heeft ook een sociaal karakter. Door te investeren in natuurontwikkeling, nodigen we ook uit tot beweging en (spontane) ontmoetingen en interactie.

Omdat olie- en gas een beperkte toekomst hebben, werken we aan een energie- en warmtetransitie. We werken aan realisatie van wind en zonneparken en helpen inwoners en ondernemers bij het beperken van het energieverbruik. Daarvoor zetten we onder meer stappen voor het plaatsen van windmolens, met lokaal eigendom. Komend jaar reserveren we middelen om de private deelname voor windmolens aan de oostzijde verder te onderzoeken. Daarnaast geven we uitvoering aan het grondstoffenbeleid om te komen tot een vermindering van de huishoudelijke restafvalstroom. En helpen we ondernemers in het circulairder maken van hun bedrijfsvoering. Om de warmtetransitie in Waspik vorm te geven, continueren we in 2026 onze inzet voor SIE2 Waspik. Deze uitgaven dekken we ook uit de reserve duurzaamheid. 

De verwerking van afvalstoffen is in ontwikkeling. De ambitie en noodzaak om kritisch te kijken aar afval en grondstoffen neemt toe. Door veranderingen in de markt en toenemende complexiteit binnen het afvalbeleid is daarom uitbreiding van het team noodzakelijk. Verder is er advisering uit de branche om vanaf 2026 een verhoging van € 10 per ton op te nemen om toekomstige tekorten te voorkomen.

De gemeente beheert veel verschillende soorten panden; het monumentale Krophollerensemble,  sporthallen en zwembaden en van de milieustraat tot een groot aantal kunstwerken in de openbare ruimte. In het totaal hebben wij als gemeente op dit moment 87 panden in beheer. De hoofdredenen om dit vastgoed in eigendom te hebben en te beheren zijn omdat dit ruimte geeft aan invulling door een sociaal of maatschappelijk doel of omdat het vastgoed niet geschikt is voor commerciële exploitatie. Gemeentelijk vastgoed heeft primair als doel om onze doelstellingen en ambities te realiseren. Daar waar gemeentelijk vastgoed nodig is om dit te bereiken, willen we deze maatschappelijke voorzieningen dichtbij onze inwoners huisvesten.
 
We onderhouden ons vastgoed sober en doelmatig en houden het hiermee in veilige en functionele staat. Stijgende bouwkosten, aangepaste wet- en regelgeving en duurzame installaties, die meer onderhoud nodig hebben, leiden ertoe dat we hiervoor op basis van het meerjarenonderhoudsprogramma (MJOP) de komende jaren meer geld nodig hebben. Dit is zowel van toepassing op het onderhoud dat wordt voorzien middels dotatie aan de voorziening als het klein dagelijks en contractueel onderhoud. Vanaf 2026 zijn alle kantoorgebouwen met een verwarmings- of airconditioningssysteem met een vermogen van 290 kW of groter, verplicht om een gebouwautomatiserings- en controlesysteem (GACS) te gebruiken. We doen een eenmalige extra inleg in de voorziening voor grootonderhoud. Dit omdat het dak van het Oude Raadhuis vervangen moet worden in 2026 en onze voorziening niet groot genoeg is.
 
Naast regulier onderhoud, zijn wij ook actief bezig met het verduurzamen van ons vastgoed. Duurzamere warmteopwekking, spaarzamer verbruik en isolatie is beter voor de gebruikers en de planeet. We werken hiervoor zoveel als mogelijk met subsidies (bijvoorbeeld DUMAVA). Er volgt nog een raadsvoorstel over de verduurzaming van de gebouwen van het Kunstencentrum en de Tavenu. In 2027 is eenmalig rekening gehouden met de inhuur van een projectleider.

Om helderheid te bieden naar onze partners en goede afspraken te kunnen maken over vastgoed, werken we aan ons vastgoedbeleid en verhuurbeleid. We brengen eenheid aan in verhuurprijzen en herijken de overeenkomsten. Hiervoor zijn de komende jaren extra expertise en middelen nodig. 

We krijgen in maart 2026 de beschikking over de grond en de opstallen van Baanbrekers op bedrijventerrein Zanddonk (hierna: locatie Baanbrekers). De overdracht vindt plaats in het eerste kwartaal van 2026. Er staan verschillende gebouwen op het terrein. Het jaar 2025 gebruiken we om te onderzoeken wat de beste maatschappelijk invulling is voor deze (tijdelijke) locatie.

Een grote juridische verandering in de fysieke leefomgeving is de Omgevingswet. In 2025 ronden we de Omgevingsvisie af en deze wordt in 2026 ter besluitvorming voorgelegd aan de raad. Daarmee geven we op een hoog abstractieniveau richting aan toekomstig Waalwijk, Waspik en Sprang-Capelle. Verdere uitwerking en vertaling van specifieke onderwerpen kunnen worden belegd in zogenaamde omgevingsprogramma’s.  De uiteindelijke juridische vertaling vindt plaats in het Omgevingsplan. De implementatie van de Omgevingswet vraagt veel kennis en capaciteit, meer dan wij en andere overheden rekening mee hebben gehouden. Naar verwachting is eind 2026 de reserve voor de implementatie van de Omgevingswet grotendeels leeg. We werken in 2026 een voorstel uit voor de verdere implementatie van deze omvangrijke wet- en regelgeving.

Afgelopen jaren is het realiseren van projecten niet eenvoudiger geworden. Het uitblijven van een oplossing op het stikstofdossier is daar een van de voorbeelden van. Op dit moment is er ook nog geen zicht op een oplossing op korte termijn. Tegelijkertijd willen we als gemeente ondanks onze beperkte rol wel een bijdrage leveren, snel mee kunnen bewegen en ruimte vinden om projecten doorgang te laten vinden. Dit vraagt capaciteit. Deze brengen we ten laste van de grondexploitatie en belasten we waar mogelijk door aan ontwikkelaars via een anterieure overeenkomst.

De sociale twee- of veeldeling in Nederland neemt toe. Dit is ook in Waalwijk een probleem. Er zijn inwoners die zich aan het einde van de maand afvragen op welke manier zij hun rekeningen kunnen betalen. Inwoners, bedrijven en organisaties voelen nog steeds gevolgen van de oorlog in Oekraïne, de inflatie en de huidige geopolitieke spanningen. Mede als gevolg hiervan neemt ook in Waalwijk de maatschappelijke onrust toe. Dit heeft impact op hoe de gemeente acteert op het gebied van openbare orde en veiligheid. Zowel op straat, bij evenementen als bij onze (sport)voorzieningen.

We zien dat demografische ontwikkelingen in Nederland en onze gemeente vragen om regie. Waalwijk vergrijst, ontgroent en ook de diversiteit aan achtergronden neemt toe. Dit levert waardevolle perspectieven en kansen maar ook uitdagingen op. De belangrijkste opgave voor de toekomst is dan ook het verbinden van (groepen) inwoners om de sociale cohesie te versterken.

Daarnaast neemt het aantal en de complexiteit van de hulpvragen toe en er is een tekort aan middelen en capaciteit in de volledige zorg- en hulpketen. Naar verwachting worden deze ontwikkelingen sterker naarmate de gemeente groeit.

Tegelijkertijd zit er zó veel kracht in onze samenleving: overal in Waalwijk zie je mensen die hun schouders onder een vereniging zetten, die actief zijn in de wijk, of die simpelweg de buurvrouw helpen met haar dagelijkse boodschappen. Juist die kracht zorgt ervoor dat onze inwoners gezond en gelukkig kunnen leven. Als gemeente willen we daar actief aan bijdragen, met onze inzet gericht op bestaanszekerheid, publieke (mentale) gezondheid, gelijke kansen en zorg en veiligheid. 

Ons doel voor de komende jaren blijft gelijk: als gemeente willen we bijdragen aan een gezond en gelukkig leven voor onze inwoners. Maar we gaan dat anders organiseren. Slimmer en dichterbij. En bovenal: samen. Samen met onze professionele partners, en vooral samen met onze inwoners. Want dáár, bij onze inwoners, zit de kracht van Waalwijk.

Net als in de Kadernota 2025 constateren we ook dit jaar dat de financiële druk op het sociaal domein onverminderd hoog blijft. Al geruime tijd – over een periode van meer dan tien jaar – zien we een structurele stijging van de lasten binnen dit domein op het gebied van jeugd, Wmo, inkomen en participatie en volksgezondheid*:

*Dit betreft dus niet de volledige uitgaven in het sociaal domein. De uitgaven voor onder meer sport, cultuur en veiligheid zijn hier niet in meegenomen. Het gaat om de kosten(ontwikkeling) die we met het programma Samen Redzaam proberen te beïnvloeden.

Deze toename is het gevolg van een combinatie van maatschappelijke, demografische en beleidsmatige ontwikkelingen, waaronder:

•    Autonome groei van het aantal inwoners dat ondersteuning of zorg nodig heeft;
•    Jaarlijkse indexatie van tarieven en contracten;
•    Toenemende complexiteit van zorg- en ondersteuningsvragen;
•    Vergrijzing en een groeiend aantal alleenwonende ouderen;
•    Toenemende druk op mentale gezondheid, vooral bij jongeren en jongvolwassenen;
•    Achterblijvende zelfredzaamheid en bestaanszekerheid bij een deel van de inwoners;
•    Stijgende zorgkosten door arbeidsmarktkrapte in de zorg (hogere tarieven, inhuur);
•    Toenemende verwachtingen van inwoners richting de gemeente als vangnet;
•    Verschuiving van taken van Rijk naar gemeenten, vaak zonder toereikende middelen;
•    De groei van het aantal internationale medewerkers en de bijbehorende ondersteuningsvragen.

Zonder ingrijpen blijft deze stijging zich naar verwachting voortzetten. Dit vraagt om een fundamentele herinrichting van ons sociaal domein, die we hebben ingezet met Samen Redzaam.

De opgaven waar wij als gemeente voor staan, worden sterk beïnvloed door landelijke en regionale ontwikkelingen. Deze context bepaalt mede onze beleidsruimte en stelt ons voor structurele financiële en organisatorische uitdagingen.

Landelijke ontwikkelingen

In 2026 lopen meerdere tijdelijke Rijksfinancieringen af, met name binnen het sociaal domein. Dit legt extra druk op gemeenten, terwijl verwacht wordt dat de uitvoering van wettelijke taken onveranderd wordt doorgezet. De gemeenten zijn samen met de VNG continu in gesprek en onderhandeling voor een juiste en adequate financiering van wettelijk taken. De voorjaarsnota van het rijk lijkt het ravijnjaar van 2026 te verschuiven naar 2028. Er is dus nog geen sprake van voorspelbare en houdbare financiën, maar de compensatie in 2026 en 2027 biedt wel ruimte om het financiële risico van de transformatie van het programma Samen Redzaam af te dekken. We werken daarmee toe naar het stabiliseren van de zorgkosten.

Tegelijkertijd spelen twee omvangrijke landelijke stelselwijzigingen:

• De uitvoering van het Integraal Zorgakkoord (IZA) vraagt om meer regionale samenwerking tussen zorg, gemeenten en andere partners. Doel is het versterken van de (preventieve) zorg dichtbij inwoners en het beheersbaar houden van de zorgvraag. Met deze transitie moet de beweging van zorg naar gezondheid worden gemaakt. Voor gemeenten betekent dit o.a. inzet op gezondheid, leefstijl en het sociaal domein, in samenhang met huisartsen en wijkverpleging. Hoewel de VNG zich heeft teruggetrokken uit het overleg met het rijk, blijft deze ontwikkeling relevant. De VNG heeft zich in eerste instantie door middel van een resolutie teruggetrokken van de overlegtafel maar inmiddels zijn de onderhandelingen die positief verlopen weer opgepakt en neemt de Algemene Ledenvergadering op 18 juni 2025 een besluit.
• De Hervormingsagenda Jeugd is gericht op het terugdringen van de inzet van zware jeugdhulp en het versterken van de basis. Deze beweging sluit nauw aan op onze lokale koers, maar vraagt tegelijkertijd om extra inspanningen en afstemming met regionale partners.

Regionale ontwikkelingen

Binnen Regio Hart van Brabant zien we met name in de jeugdhulp sterke financiële bewegingen. De kosten in segment 1 (hoogspecialistische jeugdhulp) vallen in 2024 fors hoger uit dan begroot, als gevolg van een grotere instroom dan verwacht. Dit heeft geleid tot de inrichting van een regionale taskforce en aanvullende afspraken over bijstelling van het volume en budget. Tegelijkertijd wordt ingezet op het realiseren van de bijbehorende transformatieopgaven. Dit vraagt lokaal én regionaal om scherpere sturing op instroom, duur en passende inzet van zorg.

Deze landelijke en regionale ontwikkelingen onderstrepen het belang van een stevige, wendbare gemeentelijke aanpak en de noodzaak om in te blijven zetten op versterking van de basis, samenwerking in de wijk, en het tijdig kunnen schakelen binnen het sociaal domein. In de gemeente Waalwijk geven wij dit vorm met het programma Samen Redzaam. Binnen de regio blijven we de komende jaren bestuurlijke en ambtelijke inzet leveren.

Om de geschetste ontwikkelingen het hoofd te blijven bieden zetten we voor 2026 en de volgende jaren daarom verder in op de beweging die vanuit het programma Samen Redzaam in de Kadernota 2025 is opgenomen. 

Die beweging is een volledige transformatie van het sociaal domein. Dit is geen eenvoudige of korte route: het vraagt tijd, consistentie en samenwerking om tot structurele verandering te komen. De eerste stappen zijn gezet, maar het zal enkele jaren duren voordat de effecten zichtbaar worden in onze financiële ontwikkeling én in de ervaringen van inwoners. De beweging is gericht op het realiseren van een duurzaam stelsel, waarin we eerder, effectiever en waar mogelijk lichter ondersteunen: door het versterken van de sociale basis, het investeren in indicatievrije ondersteuning en het zo effectief en efficiënt mogelijk indiceren.

Sinds december 2024 zijn we daarom volop bezig met de opbouw van wijkteams, stevige lokale teams, ontmoetingsplekken, indicatievrije voorzieningen en het efficiënter inrichten van het indicatiestellingsproces. Om deze beweging op gang te houden zijn een aantal tijdelijke extra uitgaven in 2026 noodzakelijk, waaronder het verstevigen van de ontmoetingsfunctie en het doorzetten van een aantal bestaande initiatieven (Team 12 RKC, aanpak overgewicht en de afronding van het traject burgerbegroting). Voor een deel kunnen deze uitgaven worden gedekt uit bestaande middelen. Voor de aanpak obesitas en overgewicht geldt dat we hier sinds 2014 succesvol aan werken. De financiering vanuit het rijk middels een SPUK stopt vooralsnog in 2026. Onduidelijk is die financiering op een andere wijze wordt voortgezet. Tot die tijd nemen we zelf extra middelen op om deze aanpak die een bijdrage levert aan de transformatie die we maken met Samen Redzaam voort te zetten. De benodigde middelen voor de vierde centrale ontmoetingsplek zijn nog niet te bepalen omdat het onderzoek daarnaar nog niet is afgerond. 

Het onderwijs is een belangrijke voorziening in onze gemeente. Extra middelen zijn nodig om zowel de huisvesting als de uitvoering van wettelijke taken op peil te houden:

• Basisschool Villa Vlinderhof maakt sinds het schooljaar 2023-2024 gebruik van door de gemeente gehuurde tijdelijke units. Stichting Floriander heeft het verzoek ingediend om gezien de leerlingenontwikkeling de huur te verlengen. De kosten kunnen worden gedekt uit de reserve integratie en huisvesting van noodverblijfsituaties.
• De middelen voor onderwijshuisvesting zijn nodig voor de geplande nieuwbouw van De Hoef, de uitbreiding van CBS De Brug en de uitbreiding van Kindcentrum Landgoed Driessen. Omdat dit laatste project later wordt opgeleverd dan oorspronkelijk gepland vervallen de kapitaalslasten in 2027 en worden de kapitaalslasten vanaf 2028 verhoogd.
• De capaciteit voor onderwijsbeleid is onvoldoende om alle wettelijke taken goed uit te voeren. Denk daarbij aan de taken op het vlak van leerlingenvervoer en leerplicht.

In Waalwijk zetten we in op een preventieve en proactieve aanpak van overlast en criminaliteit, gericht op het waarborgen van een veilige en leefbare woonomgeving. Het blijft een opgave om in een veranderende samenleving te kunnen blijven voorzien in de toenemende complexe problematiek. De problematiek wordt complexer en diffuser, met onder meer de productie van harddrugs, zorgfraude, mensenhandel en de betrokkenheid van steeds jongere criminelen, waarvoor een gerichte aanpak van de jonge aanwas nodig is. Ondermijning leidt tot een toename van criminaliteit, verstoort de openbare orde en tast het veiligheidsgevoel van inwoners ernstig aan. Een cruciaal uitgangspunt binnen deze aanpak is het tijdig en effectief opvolgen van signalen en meldingen vanuit de samenleving. Tegelijkertijd groeit de maatschappelijke en bestuurlijke behoefte aan zichtbare en daadkrachtige handhaving.
Tot op heden was er jaarlijks € 50.000 incidenteel beschikbaar voor extra expertise op het gebied van ondermijning. Om de bestuurlijke verantwoordelijkheid voor een veilige en leefbare gemeente ook op de lange termijn te kunnen blijven waarmaken, is het noodzakelijk dat er structureel wordt geïnvesteerd in complex juridische expertise en uitbreiding van handhaving. 

De functie van het dierenasiel betreft een wettelijke taak. De gemeentelijke bijdragen zijn de afgelopen jaren niet geïndexeerd terwijl de wettelijke taak is uitgebreid. Aanvullende middelen zijn nodig om onze taak adequaat uit te blijven voeren.

Om de brandveiligheid binnen de gemeente Waalwijk en de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant te waarborgen, is structureel onderhoud aan de brandkranen op het waterleidingnet essentieel. De brandweer is afhankelijk van goed functionerende en goed bereikbare brandkranen voor een snelle en effectieve brandbestrijding. Er zijn middelen nodig om periodiek onderhoud te kunnen doen, inspecties te kunnen uitvoeren en brandkranen te vervangen om zo een betrouwbare bluswatervoorziening te garanderen.

Sport en cultuur leveren een belangrijke bijdrage aan het vergroten van Brede Welvaart voor onze inwoners. Ook dragen sport en cultuur bij aan het bovenlokale voorzieningenniveau van onze gemeente. Dit sluit aan bij onze strategische positie als middelgrote stad met functies voor omliggende gemeenten.

Het college wil tijdelijk extra middelen opnemen voor kunst en cultuur om daar een impuls aan te geven. Het gaat dan onder andere om het versterken van de bibliotheekfunctie in Balade, kunst in de openbare ruimte en het structureel maken van de opstartsubsidie van het Schoenenkwartier. Dit laatste is noodzakelijk om het ambitieniveau van het museum dat past bij de stad te waarborgen. Vanwege uitstel van de nieuwe Mediawet zijn ook in 2027 extra middelen nodig als overbrugging om het huidige kwaliteitsniveau te handhaven. Tot slot wil het college meer inzet van muziek bij jongerenactiviteiten. Dit betreft een uitbreiding van de brede combinatie regeling welke met co-financiering wordt ondergebracht bij een van onze maatschappelijke partners, er lopen op dit moment gesprekken met de Tavenu.

Voor 2026 nemen we middelen op voor de kleedkamers van WSC. Al jaren is duidelijk dat hier een investering nodig is. Dat was een lastige kwestie omdat de gemeente eigenaar is en de vereniging verantwoordelijk is voor de instandhouding ervan. Er is nu zicht op een structurele oplossing door overdracht van het eigendom en een eenmalige bijdrage van de gemeente aan de benodigde investering.

Daarnaast weten we dat er de komende jaren nog flinke investeringen aan komen voor een sportvoorziening in Waspik en de integrale ontwikkeling van Zidewinde. Deze investeringen zijn op dit moment echter nog onvoldoende te kwantificeren. Duidelijk is wel dat hoogte van de beoogde investering voor de sporthal Waspik, zoals opgenomen in de begroting volgens berekening van een aantal jaar geleden, ontoereikend zal zijn. Eén en ander is afhankelijk van keuzes die nog gemaakt moeten worden, ook met het oog op de grondaankoop.

Bij de vorige Kadernota is al geconstateerd dat er de afgelopen jaren te weinig aandacht is geweest voor bedrijfsvoering. Te lang heeft de focus alleen gelegen op de uitvoering van ambities en taken en te weinig op het houden aan vaste werk- en bedrijfsvoeringafspraken. Hierbij constateerden we dat de capaciteit en middelen van bedrijfsvoering te weinig zijn meegegroeid. 
 
Om de ambities van onze gemeente in de toekomst blijvend te kunnen ondersteunen en te blijven voldoen aan wet- en regelgeving is het randvoorwaardelijk dat bedrijfsvoering mee ontwikkelt met de andere twee inhoudelijke domeinen. Om dit te realiseren zijn er bij de Kadernota 2025 een aantal eerste inhoudelijke voorstellen gedaan. Ook voor 2026 en verder vraagt dit een aantal noodzakelijke investeringen. 
 
Immers als de opgave complexer wordt en de gemeente meer regie neemt, is het ook van belang dat we onze financiële basis op orde hebben en goed kunnen adviseren op onze projecten. De ontwikkeling in de maatschappij en de visie op de organisatie vraagt ook andere vorm van werken. Dat betekent dat onze medewerkers moeten blijven ontwikkelen. Een goed functionerend human resource management is daarom cruciaal. Onze maatschappij is bovendien het afgelopen decennium in hoog tempo verder gedigitaliseerd. Als gemeente moeten we onze digitale bereikbaarheid op orde hebben en de ICT-systemen moeten robuust en veilig zijn. De opgave buiten is nadrukkelijk verbonden met binnen. Een goede solide bedrijfsvoering is daarom ook een randvoorwaarde.
 
Gezien het huidige financiële beeld hebben we kritisch gekeken naar noodzakelijke investeringen in dit domein, tegelijkertijd proberen we toch ook verder vooruit te komen. Zo investeren we in onze publieke dienstverlening omdat het verstevigen van de capaciteit daar noodzakelijk is. Deze is namelijk de afgelopen jaren niet meegegroeid met het stijgende aantal inwoners en de toename van internationale medewerkers. Om onze taken als gemeente uit te kunnen voeren, heffen we ook belastingen. We constateren dat er extra capaciteit nodig is om deze taak de komende jaren op een adequate manier uit te kunnen voeren. Daarvoor zijn de komende jaren aanvullende middelen noodzakelijk. Ook is een structurele impuls binnen het cluster communicatie noodzakelijk. Het aantal adviesvraagstukken neemt toe en de structuur en de capaciteit is niet meegegroeid met de stijging van deze vragen. Voor nu nemen we hiervoor een PM-post op en we kijken richting de begroting 2026 wat en hoeveel hiervoor nodig is. Op facilitair gebied zien we dat door een beleidskeuze van Baanbrekers de schoonmaakkosten flink hoger worden per 2026. Ook dit maakt het verhogen van het bijbehorende budget noodzakelijk. Als laatste zien we dat het dreigingsbeeld rondom cyberaanvallen maar ook de toenemende wet- en regelgeving investeringen in informatiebeveiliging en privacy essentieel maken. 
 
Dit leidt tot de volgende onontkoombaarheden en basis op orde voorstellen:

Naast bovenstaande onontkoombare investeringen die noodzakelijk zijn om een aantal externe ontwikkelingen het hoofd te bieden willen we als Dienstverlening en bedrijfsvoering ook een stap vooruit doen op het gebied van datagedreven werken. Immers als je de ambities die wij als gemeente Waalwijk hebben goed willen ondersteunen kunnen we niet zonder parameters die bepalen of we op de goede weg zitten. Het gebruik van data is hiervoor essentieel. Zo leunen we o.a. binnen het sociaal domein voor de transformatie bijvoorbeeld stevig op data. Om de gehele organisatie hier beter in te ondersteunen vragen we hiervoor in deze Kadernota middelen aan.  
 
Dit leidt tot het volgende nieuwe voorstel binnen Dienstverlening en bedrijfsvoering:

Bij de volgende verkiezingen zal de raad worden uitgebreid van 29 zetels naar 31 zetels. Dit vergt aanpassingen aan de raadszaal van € 15.000 welke onontkoombaar is. De kapitaallasten bedragen afgerond € 2.000 per jaar. Twee extra zetels betekent tevens een toename van € 50.000 per jaar voor de vergoedingen en andere rechtspositionele regelingen die worden uitgekeerd aan raadsleden.

Volgend jaar worden de gemeenteraadsverkiezingen gehouden. Er is dan een incidenteel budget nodig van € 35.000 voor de stemwijzer, het inwerkprogramma de communicatie.