1. Waar komen we vandaan?

De gemeente Waalwijk staat voor een complexe reeks uitdagingen die de basis van ons welzijn en de toekomst van onze planeet beïnvloeden. Maatschappelijke onrust, voortkomend uit sociale, economische en politieke spanningen, dwingt ons tot reflectie en actie. De klimaatopgave vereist drastische maatregelen om de impact van menselijke activiteiten op het milieu te verminderen. Er is een groot tekort aan woningen en dit tekort groeit. Duurzame verstedelijking vraagt om slimme keuzes en ecologisch verantwoorde ontwikkelingen. Als we daarvoor alleen maar kijken naar het bouwen van huizen verliezen we een belangrijk aspect uit het oog. Woonwijken zijn plekken waar mensen in gemeenschappen samenleven, samenwerken, zorgen voor hun buren en elkaar ontmoeten. Daarnaast verandert de bevolkingsopbouw de komende periode en daarmee de behoefte aan soorten woningen en voorzieningen in de buurten en kernen. We investeren tegelijkertijd in het welzijn, de sociale veerkracht én samenredzaamheid van onze inwoners. We pakken sociale twee- of veeldeling aan om gelijkheid en inclusiviteit te bevorderen. Zodat iedereen wordt gezien en kan meedoen. 

Het balanceren van deze kritieke kwesties vereist gezamenlijke inspanningen en nieuwe oplossingen voor onze toekomst. We sturen daarom in aansluiting op de strategische visie ‘Bruggen bouwen naar de Toekomst’ op het vergroten van Brede Welvaart. Daarbinnen wegen we verschillende belangen expliciet af, ook met het oog op de toekomst en elders. We zijn ons bewust dat het vergroten van brede welvaart een ontwikkeling is die tijd vergt; alleen een optelsom van de juiste interventies draagt bij aan het vergroten van brede welvaart. Ons vertrekpunt voor deze Kadernota is dan ook de Brede Welvaartsscore voor onze gemeente in 2023: 

Uit het Regiokompas van PON Telos (2024)

De opgaven zijn groot, zowel in de fysieke leefomgeving als in de gemeenschap. En dat zijn soms ook twee kanten van dezelfde medaille; investeringen in de fysieke leefomgeving en investeringen in het sociaal domein versterken elkaar.  Samen zorgen zij ervoor dat we Waalwijk, Sprang-Capelle en Waspik leefbaar en aantrekkelijk houden voor onze inwoners. En dat doen we niet alleen, maar juist door samen bruggen te bouwen tussen en met onze inwoners, ondernemers, verenigingen en maatschappelijke en bestuurlijke partners. We doen dat door te sturen op Brede Welvaart, te bouwen aan verbindingen in de samenleving en de kracht van diversiteit te benutten.
 

Als antwoord op de ontwikkelingen in de samenleving heeft de gemeente in Waalwijk vanaf 2020 een nieuwe koers ingezet. We moeten groeien om aantrekkelijk, maar ook om relevant te blijven. We doen langdurige investeringen in de fysieke leefomgeving  in woningbouw, binnenstad, mobiliteit en energie. Gelijktijdig blijven we investeren in de bestaande bedrijventerreinen. Binnen de samenleving ontwikkelen we initiatieven om jongeren en talenten te binden. We maken een grote stap in het sociaal domein. We zorgen voor een sterk vangnet, waarbij we kijken naar een balans tussen inkomsten en uitgaven. Kwaliteit en toegankelijkheid staan daarbij als uitgangspunt voorop. In het coalitieakkoord ‘Samen werken aan de toekomst. 2022-2026' is deze nieuwe koers verder ingekleurd. Het college heeft dit concreet uitgewerkt via het collegewerkprogramma en werkt aan de realisatie van deze koers. 

Belangrijk onderdeel van de nieuwe koers is dat de gemeente als lokale overheid (meer) regie neemt op een aantal grote vraagstukken van onze tijd. In deze bestuursperiode hebben we die verantwoordelijkheid onder meer genomen door het opstellen van een strategische visie, een omgevingsvisie en door de implementatie van Samen Redzaam. Daarbinnen en daartussen hebben we verschillende grote ambities en opgaven met elkaar verbonden. De uitwerking daarvan wordt stap voor stap verder concreet gemaakt en vertaald naar plannen, projecten en investeringen. 

De afgelopen jaren zijn we in de wereld geconfronteerd met een aantal grote maatschappelijke disrupties. Vanaf 2020 zijn we getroffen met de COVID19-pandemie. Deze duurde langer dan we dachten en hoopten en de effecten van deze pandemie ijlen nog steeds na. Vervolgens zorgde de inval van Rusland in Oekraïne voor meer onrust en onzekerheid. Zo’n 120.000 vluchtelingen zochten en vonden onderdak in Nederland. Maar we zagen ook andere effecten. Prijzen voor onder meer energie en bouwstoffen explodeerden. Dit leidde tot onzekerheid en onrust bij inwoners, verenigingen en bedrijven. Die kosten moeten ook doorberekend worden en kosten voor onder andere bouwmaterialen en infrastructuur zijn fors gestegen. En heel recent zien we dat de nieuwe koers van de Verenigde Staten zorgt voor grote vragen voor onze veiligheid, de (wereld)economie en onze welvaart. Via sociale en reguliere media ontvangen mensen meer informatie dan ooit, waarbij de getrouwheid van deze informatie steeds vaker wordt betwijfeld. Hierdoor groeit de maatschappelijke onrust. Dit vraagt om een (lokale) overheid die stevig staat. 

In Nederland en ook als gemeente Waalwijk hebben we echter soms weinig invloed op deze ontwikkelingen. We zijn wel (mede)verantwoordelijk voor het bieden van antwoorden op vragen van inwoners naar huisvesting, een sociaal vangnet of een goede sportvoorziening. Krapte op de arbeidsmarkt, het uitblijven van een oplossing voor het stikstofprobleem en een overbelast energienet maken het bieden van oplossingen op maatschappelijke opgaven in toenemende mate moeilijk. Daar zit een spanningsveld tussen maatschappelijke verwachtingen en de realisatiekracht van gemeenten.

De afgelopen jaren is hard gewerkt aan de realisatie van de nieuw uitgezette koers uit 2020. Binnen het domein Mens en Samenleving is via ‘Samen Redzaam’ een grote koerswijziging ingezet . We investeren meer geld in het maatschappelijk voorliggend veld en rekenen daardoor op een gelukkigere en gezondere gemeenschap, beter passende hulp en daardoor een besparing op de zorgkosten. We hebben plannen gemaakt om te investeren in onze sportaccommodaties, we creëren een moderne bibliotheek en creëren sociaal-maatschappelijke ontmoetingsplekken met (laagdrempelige) inloopvoorzieningen. 

Komende jaren willen we met de vrijetijdsvisie en het realiseren van een sporthal in Waspik en een integrale aanpak van  Zidewinde ook in Waspik en Sprang-Capelle zorgen voor een goed (sport)voorzieningenniveau. Binnen Vitale Stad zijn grote gebiedsontwikkelingen tot plannen gemaakt en komen tot uitvoering. Bij Landgoed Driessen ronden we de eerste fase af en gaan direct door met fase II. De Gedempte Haven wordt een nieuwe stedelijke plek met een milieu dat we nog niet kennen in Waalwijk. We zetten grote stappen in het aantrekkelijk houden van onze binnenstad, met de voorgenomen plannen voor en investeringen in De Els als belangrijke vervolgstap. Aan de noordkant van de A59 werken we aan nieuwe bedrijven en een sterke circulaire economie, maar ook aan een duurzame Klasse V- insteekhaven en zijn concrete locaties aangewezen voor de opwek van duurzame energie en willen we zelf windmolens bouwen en exploiteren. Een grote sprong in ons openbaar vervoer is een belangrijke randvoorwaarde. Bedrijven staan op achterstand, omdat ze onbereikbaar zijn voor stagiaires en ander personeel. Onze inwoners kunnen tegelijkertijd steeds lastiger komen bij plekken waar ze studeren of werken. Daarbij vraagt de inrichting van onze gebouwde omgeving om maatregelen om beter om te gaan met het veranderende klimaat.

Gemeenten hebben het afgelopen decennium veel nieuwe taken gekregen van Provincie en Rijk, zoals de decentralisaties in het sociaal domein en de Omgevingswet. De middelen om deze taken uit te voeren, ontbreken echter. Het rijk kort de uitkering vanuit het gemeentefonds, op dit moment rekenen we nog met € 2,4 miljard. Vanaf ‘ravijnjaar’ 2026 moet de gemeente Waalwijk de grote maatschappelijke opgaven binnen de complexe context uitvoeren voor € 6,5 miljoen minder dan in 2025. Een ogenschijnlijk schier-onmogelijke opgave. We constateren dat de impact van het Ravijnjaar niet alleen financieel is, maar ook direct de mogelijkheden verkleint om voorzieningen in stand te houden en benodigde nieuwe investeringen te doen. Met alle negatieve gevolgen voor de Brede Welvaart van onze inwoners. Het later terugdraaien van bezuinigingen op voorzieningen kost veel geld én het duurt lang voordat de positieve effecten op de Brede Welvaart van onze inwoners weer zichtbaar wordt. Gelijktijdig vragen de nieuwe wettelijke taken ook middelen en capaciteit waarop niet bezuinigd kan worden. Dit vergroot de druk. 

Inmiddels is wel duidelijk dat het Rijk in de voorjaarsnota maatregelen neemt om het financiële probleem voor gemeenten minder groot te maken in 2026. Dat is een meevaller, maar helaas nog geen reden om te juichen. Gemeenten blijven zoals het er nu naar uit ziet vanaf 2028 geconfronteerd worden met forse tekorten. De exacte financiële consequenties voor Waalwijk worden bij de Meicirculaire 2025 bekend, maar we zullen op termijn nog steeds fors moeten bezuinigen. De structurele financiële gevolgen van de Meicirculaire 2025 nemen we zoals gebruikelijk mee bij het opstellen van de Begroting 2026. De voorlopige conclusie is: het financiële ravijn wordt dus niet gedempt, maar vooral opgeschoven.

De korting vanuit het gemeentefonds zien we al meerdere jaren aankomen. We hebben ons daarom ook financieel voorbereid op deze financiële korting. Daarbij hebben wij ons aan de adviezen van de Raad voor financiële verhoudingen (Rfv) en de VNG gehouden. We hebben ons voorbereid, maar nog geen onomkeerbare voorstellen gedaan die schade veroorzaken in onze samenleving. 

In de aanloop naar 2026 hebben we afgelopen jaren ingezet op het niet verder laten groeien van de financiële opgave. Analoog aan de COVID-pandemie spreken we van 'flatten the curve'. In de eerste plaats hebben we via de koers ‘Samen Redzaam’ een grote stap gezet. In 2023 is gekozen om meer te gaan investeren in het maatschappelijk voorliggend veld. We rekenen daardoor, vanwege een grotere samenredzaamheid en betere passende hulp uiteindelijk op een structurele besparing van € 1,4 miljoen op zorgkosten. Als tweede stap hebben we de afgelopen jaren, zoals bij het opstellen van de Kadernota 2025, nadrukkelijk gekozen om nieuwe voorstellen zoveel mogelijk te dekken door het stoppen met andere projecten. 

Via het ‘financieel robuust perspectief’ (FRP) hebben we in 2024 en 2025 concrete bezuinigingsvoorstellen en ombuigingen voorbereid. Op 10 oktober 2024 heeft de raad richting gegeven aan de ombuigingen om onze begroting 2026 sluitend te krijgen. Bezuinigingen op onderwijshuisvesting en het IUP zijn al doorgevoerd. Deze zorgen samen voor ca. € 0,54 miljoen aan structurele financiële ruimte. Verder hebben we een pakket met aanvullende maatregelen voorbereid. Deze maatregelen zijn op 11 maart 2025 gepresenteerd aan de gemeenteraad en tellen op tot € 5,17 miljoen extra in 2029. Besluitvorming over de maatregelen uit het FRP vindt plaats bij deze Kadernota. Dit traject ronden we na vaststelling van de Kadernota door de raad af.